Godfried Bomans aan de Zonnelaan
Godfried Bomans woonde van 1943 tot en met 1961 aan de Zonnelaan, op nummer 17 om precies te zijn, in Tuinwijk-Zuid.
Op zijn 51ste sterfdag, op donderdag 22 december 2022, is een plaquette onthuld door de Burgemeester van Haarlem, Jos Wienen.
Aan de onthulling is zowel in NHNieuws als in het Haarlems Dagblad aandacht besteed.
Het project is in nauwe samenwerking met de bewoners van de wijk en het Godfried Bomans Genootschap gerealiseerd. Uit een aantal voorstellen heeft de wijk gekozen voor de gerealiseerde spreuk. Na de vaststelling van de spreuk is een ontwerp gemaakt.
Pas daags voor de onthulling bleek dat de tekst in Buitelingen, Bomans boek dat de bron van het citaat vormt, de tekst net iets anders is. Daar staat: “ook” in plaats van “ooit”. Op het internet (citatensites) en ook in Rotterdam is de tekst met “ooit” opgenomen.
Na de onthulling: van rechts naar links: Jael Schuver van Tuinwijk-Zuid, Jean-Paul Mombers, de ontwerper, Karlijn Waterman van Literair Haarlem, burgemeester van Haarlem Jos Wienen en Bas Kamps ook van Literair Haarlem.
De speech van de voorzitter van het Godfried Bomans Genootschap, Fred Berendse
Vandaag is een uitzonderlijk dag, want het is vandaag Bomans’ 51ste sterfdag. De leden van het Godfried Bomans Genootschap komen net van de begraafplaats waar we de jaarlijkse bloemenhulde hebben gebracht.
En vandaag wordt hij ook aan Zonnelaan in het zonnetje gezet en ik dank bij voorbaat iedereen die dat mogelijk hebben gemaakt en ik feliciteer de Tuinwijkers met hun eeuwfeest.
De Zonnelaan heeft een grote rol gespeeld in Bomans’ leven.
Na langs verschillende adressen in Amsterdam en Nijmegen gezworven te hebben, kon de publicist Godfried Bomans in maart 1943 het huis huren.
Op zich heel bijzonder, want als jongeman en Nijmeegs student kon hij opgepakt worden voor de Arbeitseinsatz in Duitsland. “Mij gebeurt niks,” zei hij, “ik ben een kind der muze.”
Helemaal bijzonder is het dat hij onderduikers in huis nam en hen niet verborg in kasten of kelder, maar openlijk door het huis liet bewegen. De een deed dienst als kok, de ander als huisknecht. Verder werd er veel gekaart en geschaakt.
Samen maakten zij muziek. Vaak schalden de Schubertduetten door de kamers, maar ook via de zorgeloos opengezette ramen, zodat de hele buurt kon meegenieten.
Elke avond kropen de bewoners van de straat via de achtertuinen in een ander huis bij elkaar om bij het licht van een oliepitje te luisteren naar een causerie van Bomans of een recital van zangeres Annie Woud of van Hans Lichtenstein.
Zonder gevaar was dat niet. Op de avond van 5 of 6 december 1944 vond een razzia in Haarlem plaats: bekend geworden als de Sinterklaasrazzia. De bezetter was op zoek naar lanterfantende mannen tussen 17 en 40 jaar.
Mineke Vergeer, een van de dochters van de familie Vergeer van nummer 29 was net op bezoek bij Godfried. Mineke en Godfried speelden samen piano, toen er werd aangebeld: Duitse soldaten. Een timmerman had bij Bomans een verstopplek weggemoffeld in de vestibule van Bomans’ woning. Via een luik kon de ligplaats bereikt worden. Daar verstopte Godfried zich in allerijl. De twee onderduikers vluchtten via de achtertuin naar buurvrouw Van Waveren-Groen, die met haar drie kinderen (Ben, Theo en Mieke) op nummer 19 woonde en verstopten zich in de holten tussen de vloer en het gewelf van de poort.
Mineke deed de deur open en een Duitse soldaat vroeg beleefd of er nog mannelijke bewoners aanwezig waren. Mineke ontkende dat en de Duitser leek haar te geloven. Hij zei nog wel: “Sie spielen wunderbar Klavier, so gut das man denken konnte das Sie quatre Mains spielen.“ Hij glimlachte en vertrok.
Na de oorlog maakte Bomans er geen geheim van dat hij aan de Zonnelaan woonde. Hij stond in het telefoonboek en schreef zijn adres zelfs in zijn columns en in de strip van Pa Pinkelman. Kom er nu eens om. Dat betekende dat het een komen en gaan was van kunstenaars, collega’s, vrienden, journalisten, scholieren, fans en nieuwsgierigen. Toen er in 1960 gezinsuitbreiding kwam, week het gezin toch uit naar de stilte van Bloemendaal.
Zijn verbondenheid met zijn buren in Tuinwijk, zal hem hebben gebracht tot het citaat dat vandaag onthuld gaat worden. Hij schreef deze inval op in 1948 en hij wil ermee zeggen dat je niet ver hoeft te gaan om bijzondere mensen te ontmoeten. Er is nog een citaat van hem, dat veel op het onthullen citaat lijkt:
Wie zich alleen maar thuis voelt in zijn eigen straat is de ware kosmopoliet, de reiziger par excellence. Hem is de gave der verwondering geschonken. Hem is gegeven wat de kenner onthouden wordt: verrassing.
Wie binnenblijft of veel reist, zal de mensen dichtbij niet leren kennen. Dat heeft hij ook uitgedrukt in het verhaal ‘De laatste knal’, dat hij in 1962 schreef. Hij beschrijft daarin een jaarwisseling in de Zonnelaan.
“Het aardige van oudejaar is de plotselinge verbroedering, die er tussen de mensen plaatsvindt. […] Ik woonde vroeger in de Zonnelaan te Haarlem. De mensen werden daar geboren, trouwden en stierven zonder dat zelfs de naaste buren er enig besef van hadden. Op oudejaarsavond echter, klokslag twaalf, kwamen ze naar buiten met hun rechtschapen vuurwerk, staken dit correct af en gingen weer naar binnen. In die tussentijd werd dan het plaatselijke nieuws uitgewisseld. Je moest dat kwartier wel als de bliksem benutten, want daarna hoorde je een heel jaar niets meer. […] Soms was ik zo ver achter met het nieuws, dat het zelfs de bewoners van de Zonnelaan te ver ging. U moet weten, ik woonde er al twintig jaar en dan haal je al die vuurwerken onherroepelijk door mekaar. ‘Gaat ’t al beter met Jantje?’ vroeg ik een statige dame, want ik herinnerde me duidelijk dat het kereltje bij het hoepelen tegen een lantaarnpaal was opgelopen. ‘Die is geëmigreerd naar Canada,’ zei het mens wat stroef, ‘ze verwachten nu hun zesde.’”
De rest moet u zelf maar lezen, maar het komt erop neer, dat je wel je deur uit moet komen en niet al te ver hoeft te gaan om waarlijk interessante mensen te ontmoeten. Godfried Bomans was er een van.
Fred Berendse
De locatie: het poortje in Tuinwijk-zuid, tussen de Zonnelaan nummer 19 en nummer 21.
De onderstaande tekst is destijds opgenomen in de Wijkkrant van het van Loghem-complex in Tuinwijk-Zuid om de bewoners te informeren over de plannen.
Een verjaardagscadeau voor Tuinwijk-Zuid; een herinnering aan de geliefde schrijver en buurtbewoner Godfried Bomans.
Godfried Bomans (1913-1971) woonde van 1943 tot 1961 in het van Loghem-complex in Tuinwijk-Zuid. De beroemde landgenoot woonde in de Zonnelaan, op nummer 17, om precies te zijn. Na zijn studentenjaren in Nijmegen zijn eerste eigen huis in Haarlem, waar hij de laatste oorlogsjaren beleefde, trouwde, heel veel schreef, op een Romeinse scooter reed en langzamerhand een bekende Nederlander werd. Het waren belangrijke, creatieve jaren voor hem. Bomans werd in 1999 zelfs verkozen tot Haarlemmer van de eeuw.
Dit jaar is het al weer 50 jaar geleden dat Bomans overleed. Uit vele reacties op recente artikelen in het Haarlems Dagblad bleek dat Bomans nog steeds voortleeft in de hoofden van Haarlemmers. Daarnaast bestaat het van wooncomplex in 2022 100 jaar.
Dit was aanleiding voor een initiatief van de stichting Literair Haarlem om een tekst van Bomans op de muur te plaatsen. De stichting Literair Haarlem realiseert dit jaar meer teksten op Haarlemse muren, van Coornhert (in de Jansstraat) en Bomans (bij het station en de Bakenessergracht). Dit idee vond weerklank bij het toenmalige bestuur van Tuinwijk-Zuid. Vervolgens hebben we met het bestuur en met het Godfried Bomans Genootschap uit een reeks van aforismen een tekst gekozen, die we het meest vonden passen op deze locatie. De favoriete tekst is:
“Wie veel reist, zal ervaren dat hij het waarlijk interessante aan de mensen ooit in zijn eigen straat had kunnen opmerken.”
Deze tekst onderstreept het gemeenschapsgevoel, dat zo belangrijk is in de filosofie van van Lochem. Het stimuleert ook het belang om als buren, als buurtgenoten, elkaar te leren kennen. Precies passend op deze locatie, zo menen we.
De volgende stap was de financiering en het vinden van een ontwerper. Er is inmiddels subsidie toegezegd en er is een ontwerper aangetrokken: Jean-Paul Mombers.
Jean-Paul heeft een ontwerp gemaakt waarbij hij naadloos aansluit bij de stijl, het kleurgebruik en de typografie van de jaren 20 van de twintigste eeuw (om precies te zijn het lettertype Wendingen). Hierdoor ontstaat een beeld dat harmonieus past in zijn omgeving.
Het voornemen is om te tekst te plaatsen in het poortje van de Zonnelaan naar de gemeenschappelijke binnentuin. De tekst wordt plat op de muur aangebracht. Op deze wijze is de verstoring van het monumentale karakter van het van wooncomplex minimaal. Voorts wordt het zo aangebracht dat het eventueel op termijn weer ongedaan gemaakt kan worden. We hebben al gesproken met de bewoners/eigenaars van de huizen, die aan de poort grenzen. Zij zijn enthousiast over het initiatief en het ontwerp. Daarna hebben we op 12 april een presentatie gegeven op de wijkvergadering.
Als de bewonersvereniging groen licht geeft voor de aanvraag, gaan we bij de afdeling Erfgoed van de gemeente toestemming vragen om dit plan te mogen realiseren. Die procedure duurt minimaal 8 weken (of langer als de gemeente aanvullende eisen of verlangens heeft). We streven er dan naar om op - of even voor zijn sterfdag - (22 december) de plaquette te onthullen. Laten we hopen dat tegen die tijd de hele buurt hiervoor kan uitlopen en dat we het met elkaar een feestelijk moment mogen beleven.
Verwachte realisatie: 22 december 2022
